Skip to main content

Lá mór do chearta phobal na Gaeilge agus bille teanga le rith faoi dheireadh

Lá mór do chearta teanga in Éirinn an lá inniu agus bille teanga nua le rith i dTithe an Oireachtais.

Má chuirtear i bhfeidhm an reachtaíocht nua i ndiaidh a hachtaithe, meastar go bhféadfadh sé cur go mór le caighdeán agus líon na seirbhísí stáit a sholáthraítear do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta.

Leagfaidh an bille síos sa dlí gur cainteoirí Gaeilge a bheadh i 20% d’earcaigh nua na seirbhíse poiblí faoin mbliain 2030, príomhsprioc an bhille nua.

Chomh maith leis sin, beidh ar sheirbhísigh phoiblí taobh istigh nó taobh amuigh den Ghaeltacht seirbhís i nGaeilge a chur ar fáil amach anseo.

Cé go raibh an freasúra míshásta le gnéithe áirithe den bhille agus faoin easpa uaillmhéine agus spriocanna cinnte a mhaígh siad a bhain le cuid de, aontaíodh sa Seanad agus sa Dáil gur bille “níos láidre” a bhí ann i ndiaidh a aistir trí Thithe an Oireachtais.

Beidh an bille faoi chaibidil sa Dáil den uair dheireanach anocht agus leathuair an chloig curtha ar leataobh chun na seacht leasú a rinneadh air sa Seanad a phlé.

Nuair a bheidh plé na hoíche anocht críochnaithe agus dréacht den bhille curtha ar aghaidh ag Roinn an Taoisigh go dtí Áras an Uachtaráin cuirfidh Uachtarán na hÉireann a lámh leis idir 5-7 lá i ndiaidh dó é a fháil.

Fágann sin go bhféadfadh gur i mbliana a achtófar faoi dheireadh an reachtaíocht ar cuireadh tús lena plé breis is deich mbliana ó shin, nuair a d’fhógair an t-iar-aire stáit, Dinny McGinley, ag Oireachtas na Samhna 2011 go raibh athbhreithniú le déanamh ar Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.

Cuirfidh an reachtaíocht nua deireadh chomh maith le córas na scéimeanna teanga, an córas faoina n-aontaíonn comhlachtaí poiblí ina gceann agus ina gceann scéim teanga le Roinn na Gaeltachta. In áit chóras na scéimeanna teanga tabharfar isteach scéim na gcaighdeán faoina leagfar dualgais chaighdeánacha ar ghrúpaí comhlachtaí poiblí ag brath ar an teagmháil a bhíonn acu leis an bpobal.

Faoin Acht leasaithe, bunófar Coiste Comhairleach um Sheirbhísí Gaeilge. Réiteoidh an coiste nua Plean Náisiúnta Earcaíochta chun príomhsprioc an bhille a bhaint amach – gur Gaeilgeoirí a bheadh i 20% d’earcaigh nua na seirbhíse poiblí faoi 2030.

De réir fhoráil eile, beidh ar chomhlachtaí poiblí a bheith in ann déileáil leis an síneadh fada in ainmneacha daoine, cé go bhfuil éiginnteacht ann faoi cén uair a tharlódh sin.

Beidh dualgas ar chomhlachtaí poiblí freagra i nGaeilge a thabhairt chomh maith ar aon chumarsáid a dhéanfar leo i nGaeilge ar na meáin shóisialta.

I measc na leasuithe eile a ritheadh, leagfar síos go mbeidh ar chomhlachtaí poiblí 20% dá bhfógraíocht a dhéanamh i nGaeilge gach bliain agus go mbeidh ar gach comhlacht poiblí 5% dá gcuid fógraíochta a dhéanamh sna meáin Ghaeilge.

Beidh dualgas reachtúil chomh maith ar chomhlachtaí poiblí aon ábhar margaíochta a scaipeann siad ar an bpobal a bheith i nGaeilge nó i mBéarla agus i nGaeilge.

Breis is 50 leasú a rinneadh ar an mBille sa Dáil agus sa Seanad. An rialtas a mhol na leasuithe go léir ar glacadh leo, ceann acu a moladh in éineacht leis an Teachta Dála neamhspleách Catherine Connolly.

Breis is 300 leasú a mhol Teachtaí Dála agus Seanadóirí an fhreasúra ach rialaíodh as ord go leor acu agus níor glacadh le haon cheann acu. Tharraing an freasúra siar roinnt de na leasuithe a bhí acu nuair a gheall an Aire Stáit na Gaeltachta Jack Chambers go gcuirfeadh an Rialtas leagan eile den mhéid a bhí á mholadh chun cinn.

I measc mholtaí an fhreasúra nár glacadh leo, bhí leasuithe a d’fhágfadh go bhféadfaí fíneálacha agus pionóis eile a ghearradh ar chomhlachtaí poiblí a sháródh an dlí teanga. Diúltaíodh chomh maith do leasú a dhéanfadh sainmhíniú ar céard atá i gceist le líofacht sa Ghaeilge.

Diúltaíodh chomh maith le linn na díospóireachta faoin mbille i dTithe an Oireachtais, do leasú traspháirtí a chuirfeadh spriocdháta cinnte leis an gcuspóir i leith seirbhísí Gaeilge sa Ghaeltacht.

Níos mó

Fleadh Feirste 2021

Tá deireadh na bliana 2021 ag druidim linn, agus bliain dhúshlánach eile a bhí ann. Ach is cinnte go dtugann na healaíona níos mó solais don saol agus tá Cultúrlann McAdam Ó Fiach ag filleadh ar na healaíona beo a thabháirt ar ais agus iad ag mhealladh an pobail le bheith i dteannta a chéile arís.

Labhair Meon Eile le Brónagh Fusco, Oifigeach Ealaíon agus Pobail na Cultúrlainne, faoin dul chun cinn atá déanta ag Fleadh Feirste i gcomparáid leis an bhliain seo caite agus faoin aidhm atá acu freastal ar bhunluachanna an phobail Ghaelaigh in iarthar na cathrach. Cuireadh clár imeachtaí fuinniúil le chéile arís i mbliana agus críoch iontach do 2021 a bhí ann.

Tá tuilleadh eolais ar fáil anseo faoi na himeachtaí ar fad atá ar siúl sa Chultúrlann: https://www.culturlann.ie/ga

Níos mó

Athrú treo ar intinn Marty Walsh agus súil aige ar thoghchán Gobharnóra Massachusetts

Tá rúnaí Saothair Rialtas Mheiriceá, Marty Walsh, ar de bhunadh Ghaeltacht Chonamara é, ag cuimhneamh go láidir ar iarraidh a thabhairt faoi thoghchán an Ghobharnóra i Massachusetts i mí na Samhna seo chugainn.  

Ach tá go leor le cur sa gcomhaireamh sula ndéanfadh an Rúnaí Saothair an cinneadh sin. San am céanna, is dóigh go mbeadh air fógra a thabhairt as seo go ceann roinnt seachtainí, nó roimh thús an earraigh, má tá fonn air a bheith san iomaíocht.  

D’athraigh cúrsaí an toghcháin seo go mór le deireanaí nuair a d’fhógair an Gobharnóir atá ar Mhassachusetts faoi láthair, Charlie Baker (Poblachtánach) nach mbeadh sé san iomaíocht aríst. Ceapadh go gcoinneodh Baker an post dá mbeadh fonn air leanacht ar aghaidh. Fágann imeacht an Ghobharnóra Baker na Poblachtánaigh ar charraig i Massachusetts agus gan aon iarrthóir láidir réitithe acu. Ar an taobh eile den scéal, creideann na Daonlathaigh go bhfuil an-deis go deo acu anois ar an bpost polaitíochta agus riaracháin is cumhachtaí sa Stát. Ach leis an deis seo a chinntiú teastaíonn iarrthóir cumasach uathusan freisin agus is dá bharr sin uilig atá ainm Marty Walsh á chur sa gcomhaireamh.  

Tuigtear go mbeadh suim ag Walsh i bpost an Ghobharnóra ach tá iarrthóir láidir eile de chuid na nDaonlathach luaite freisin, sin í Maura Healey atá ina hArd-Aighne i Stát Massachusetts.  

Is cosúil nach mbeadh Marty Walsh ag bacadh le dhul san iomaíocht dá mbeadh fonn ar Healey a dhul ag fiach ar ainmniúchán na nDaonlathach. Fiú is go raibh ráflaí ag dul anonn agus anall sa gcomhrá polaitiúil i mBoston le cúpla lá go raibh Healey ag brath ar a dhul sa rás níl fógra oifigiúil ar bith tugtha aici.  

Tá ceangal láidir polaitíochta, agus cairdeas pearsanta, idir Healey agus Walsh. San am céanna, seo polaitíocht ar leibhéal an-ard agus caithfidh chaon nduine acu cuimhneamh go maith ar a bhfuil rompu. Chaithfí pé ar bith costas polaitíochta, pearsanta agus airgeadais a bheadh i gceist le feachtas a bheadh ag tosaí go gairid agus ag leanfadh ar aghaidh go Samhain seo chugainn, a chur sa gcomhaireamh.  

Cé go bhfuil eolas náisiúnta ar Marty Walsh, tá sé imithe as an bpolaitíocht áitiúil i Massachusetts le tamall. San am céanna, níl sé imithe chomh fada as agus nach gcaithfí conspóidí a bhain lena thréimhsí i bpost an Mhéara i mBoston ina bhéal.  

Marty Walsh. Pic: Seán Ó Mainnín

Níl Méara sa tír nach mbíonn deacrachtaí de chineál éigin aige. Bheadh ceapachán Denis White ina cheannaire póilíneachta i mBoston tamall gairid sular ceapadh Walsh ina Rúnaí Saothair ar cheann de na spallaí a d’fhéadfaí a scaoileadh í dtreo an iarmhéara. B’éigean dó White a chur ar fionraí go gairid théis an cheapacháin nuair a tarraingíodh anuas go raibh White sna cúirteanna roimhe seo de bharr cúiseanna foréigin bhaile. Ní raibh aon fhianaise ann go raibh an Méara Walsh ar an eolas faoi sin – shéan sé go láidir go raibh – ach chuir cuid dá chéilí comhraic sa bpolaitíocht milleán air ina dhiaidh sin féin.  

Ó thaobh Maura Healey de, ní raibh sí ag feidhmiú ag leibhéal sa bpolaitíocht a tharraingeodh aird mhór uirthi agus a chothódh conspóidí. Ach mar Ard-Aighne ar fud an Stáit, tá a hainm scaipthe anonn agus anall. Chomh maith leis sin, is é ré na mban é – in áiteacha air aon nós – sa bpolaitíocht. Bheadh Healy ar an gcéad bhean ina Gobharnóir dá n-éireodh léi. Bheadh mámh eile aice dá rachadh sí sa tóir ar phost an Ghobharnóna – is cosúil go mbeadh tacaíocht Mharty Walsh aice. Dá réir sin uilig, féadfaidh muid glacadh leis go bhfuil cainteanna agus comhrá polaitiúil ar bun, ar an gcúlráid, faoi láthair.  

Ach, ní féidir a bheith cinnte go bhfuil na Poblachtánaigh caillteach in Massachusetts fós, ach an oiread. Sa gcás agus go dtiocfadh iarrthóir aitheanta láidir isteach as Stát éigin eile – mar a rinne Mitt Romney 20 bliain ó shin nuair a tháinig sé isteach as Utah – d’fhéadfadh an scéal athrú. Cé gur Daonlathaigh formhór na ndaoine a chláraíonn go hoifigiúil i Massachusetts, is díol suntais i gcónaí é go n-éiríonn minic go maith le Poblachtánach post an Ghobharnóna a bhuachan. Thug an tráchtaire polaitíochta as Massachusetts, Larry Donnelly, míniú cuimsitheach air seo ag comhdháil faoi stádas mhuintir Chonamara i bpolaitíocht Mheiriceá, a eagraíodh in Ionad na nImirceach agus Diaspóra i gCarna le gairid. Gobharnóirí nach bhfuil ag luí isteach go daingean leis na Poblachtánaigh iad siúd a fhaigheann an chumhacht in Massachusetts. San am céanna, bíonn a ndearcadh ar an eacnamaíocht agus ar chúrsaí airgid sách coimeádach: sin rud a chuireann go leor daoine sa Stát liobrálach seo ar a suaimhneas.  

Caithfear cuimhneamh nach ionann go leor den Stát agus Boston féin, an phríomhchathair. Bheadh go leor den phobal san aicme is láidre airgeadais i mbailte ar fud Massachusetts. Bheadh buntáiste ansin ag Healey nó ag Walsh. Aithnítear iad beirt mar Dhaonlathaigh ar an seanmhúnla. Go deimhin, bheadh an buntáiste ag Marty Walsh gur féidir leis feachtas an-láidir a eagrú ó shráid go sráid agus ó dhoras go doras de bharr a cheangal leis na ceardchumainn. Agus b’in tús maith.  

Ach sula dtroidfear amach toghchán an Ghobharnóra, beidh réamhthoghcháin i measc na nDaonlathach féin agus inseoidh na torthaí sin go leor den scéal.  

Agus roimhe sin, beidh ar Marty Walsh socrú a dhéanamh an mbeidh sé páirteach sa gcoimhlint sin i measc na nDaonlathach más leis a dhul céim eile.  

Post cumhachtach i Stát ar bith é stádas an Ghobharnóra. Fiú agus go bhfuil stádas an-ard bainte amach ag Marty Walsh in Washington, d’fheicfeadh sé go mbeadh an duais mhór i Massachusetts chomh tábhachtach céanna.  

Níos mó

Feirmeoirí móra is mó a bhainfidh buntáiste as plean nua an AE

An athrú polasaí athrú polasaí nach n-athraíonn rud ar bith? Sin í an cheist atá le cur i ndiaidh don Aontas Eorpach glacadh leis an leagan nua den Chomhpholasaí Talmhaíochta (CAP).

Tá bréagpharlaimint an Aontais i ndiaidh vótáil ar son an dréacht is deireanaí den chomhpholasaí. Nuair a cuireadh tús leis an idirbheartaíocht trí bliana ó shin luadh an tábhacht a bhain le polasaí glas don eacnamaíocht i gcoitinne, agus an riachtanas go ndéanfaí beart maidir le hastaíochtaí feirmeoireachta.

Luadh freisin an tábhacht a bhain le cóineasú nó coinbhéirseacht ioncaim trí níos mó de na fóirdheontais a thabhairt do na feirmeoirí beaga.

Ach is i bhfad uaidh sin an comhpholasaí a aontaíodh sa deireadh, go háirithe maidir le cúrsaí comhshaoil. Faoin bplean nua, beidh formhór an airgid ón gcomhpholasaí ag dul dóibh siúd, go háirithe feirmeoirí móra, atá  beag beann ar choinníollacha timpeallachta.

Den €387 billiún don tréimhse fóirdheontais romhainn, beidh €270 billiún le caitheamh ar íocaíochtaí díreacha.

Ar an taobh eile den scéal, tá caint ann i gcónaí faoi chuid den bhearna idir feirmeacha móra agus feirmeacha beaga a iamh tríd na fóirdheontais is ísle a chóineasú ó 60%, mar atá faoi láthair, go dtí 85%.

Faoin gcóras sin faigheann feirmeoirí a bhfuil feirm mhór acu níos mó deontais in aghaidh an heicteáir ná mar a fhaigheann an feirmeoir beag. Is iarracht é an cóineasú nó an choinbhéirseacht na híocaíochtaí a fhaigheann an dream is lú talamh a chothromú.

Maíonn an feisire Eorpach Luke Ming Flanagan go mbeidh €2,200 breise sa mbliain ag dul dóibh siúd a gheobhaidh na híocaíochtaí is ísle, an dream a bhfuil 32 heicteár acu. Ach deir sé go bhféadfadh siad €3,200 sa bhliain a fháil dá ndéanfaí cóineasú 100% (seachas an 60% atá ann).

Agus deir sé go bhfuil lánchead ag an Aire Talmhaíochta, Charlie McConalogue, an cóineasú sin a thabhairt isteach dá mba mhian leis é. Mura ndéanann, is mar gheall ar chinneadh a dhein sé féin – agus an rialtas – é.

Admhaíonn Luke Ming Flanagan áfach nach bhfuil tada sa phlean dáiríre a dhéanfadh leas do na cuspóirí glasa a raibh an oiread sin cainte fúthu.

Deir Raphael Schmeller, sa nuachtán Gearmánach Junge Welt, nach bhfuil ach 25% de na híocaíochtaí díreacha ceangailte le scéimeanna éiceolaíocha – scéimeanna a cháintear toisc iad a bheith éiginnte ar aon chuma.

Agus luann Schmeller ráiteas a rinne Martin Schulz, cathaoirleach náisiúnta an AbL, grúpa a chuireann an talmhaíocht tuaithe chun cinn. Dúirt Martin Schulz gur geall le “fógra féimheachta” a bhí sa phlean fad is a bhaineann sé leis an gcothromas sóisialta mar gheall gur chuig na feirmeacha móra a rachaidh an chuid is mó den tacaíocht i gcónaí.

Ar ndóigh, tá an plean cáinte ag eagraíochtaí ar nós Na Feirmeoirí Aontaithe; ach ní mar gheall nach dtéann sé sách fada maidir le cóineasú (a chuideodh le feirmeoirí beaga) ach go dtéann sé rófhada is go bhfuil baol ann go mbeidh laghdú beag ar theacht isteach na bhfeirmeoirí móra.

Séard a léiríonn na fíricí seo ná nach bhfuil sa gcaint faoi ghéarchéim na haeráide, an bhithéagsúlacht agus timpeallacht ghlas ach dordfhocail – ag an gCoimisiún Eorpach agus ag na rialtais freisin.

Níl an tábhacht chéanna ag baint le talmhaíocht in Éirinn is a bhain nuair a chuamar isteach sa gComhphobal Eorpach, ach tá tábhacht léi i gcónaí, go háirithe faoin tuath.

Ach is léir nach bhfuil sé i gceist ag an gCoimisiún córas daonlathach feirmeoireachta a chur i bhfeidhm a roinnfeadh fóirdheontais Eorpacha go cothrom, agus nach bhfuil aon spéis ag an rialtas reatha – rialtas a mhaíonn an Comhaontas Glas go bhfuil an oiread sin tionchair acu air – a bheith ag smaoineamh faoina leithéid ach an oiread.

Cad chuige mar sin na gearáin ón IFA agus na bagairtí go n-eagrófar agóidí faoi na hathruithe?

Ceapaim gur chuir Flanagan a mhéar ar an bpointe. Tá cead ag an Aire dul níos faide agus níos gasta ó thaobh cóineasú ioncaim dhe ná mar atá leagtha síos sa gComhpholasaí. Teastaíonn ón IFA féachaint chuige nach ndéanfaidh sé amhlaidh.

Agus toisc nach bpléitear na buntáistí is na míbhuntáistí a bhaineann go fírinneach leis an bplean ar na meáin chraolta nó sna meáin mhóra, fágtar anailís ar an bplean i lámha na ndaoine a fhaigheann a chuid is mó de na fóirdheontais chéanna.

Agus fágtar freagra na bhfeirmeoirí ina lámha siúd freisin.

Ach ar ndóigh ní dhéanann muid aon díospóireacht faoi rud ar bith a thagann ón Aontas Eorpach. Más Eorpach é is rud maith é, an mana a bhíonn i bhfeidhm againn anseo.

Ach má dhéanann muid scrúdú ar an bplean seo tá sé soiléir go dtagann sé salach ar fad ar chaint an rialtais faoi modh glas oibre agus faoi chothrom na Féinne.

Aon fhreagra ag Eamon Ryan?

Níos mó

Óráid mholta d’Albert Fry, Gael mór Bhéal Feirste

Seo thíos an óráid a thug an Dr. Seán Mac Corraidh ag tórramh an Ghaeil aitheanta, Albert Fry, an 10 Bealtaine i dTeach Pobail Naomh Muire, Béal Feirste

A chairde, is mór an onóir domsa labhairt anseo inniu thar ceann mo chuid daoine féin, lucht na Gaeilge anseo i mBéal Feirste, ag Aifreann na Marbh i dTeach Pobail Naomh Muire, Béal Feirste agus muid ag guí suaimhneas síoraí d’anam uasal Albert Fry. Tá Trína, iníon dearthár le hAlbert linn inniu agus tá a dheartháir Jimmy agus muintir Albert san Astráil Mhór inár smaointe fosta.

Deireadh gach sláinte osna, a dúirt an duine aosta. Ní sheachnóidh aon duine againn an bás. Is beag an rud is buaine ná an duine. Shíl muid nach raibh a fhios ag an bhás cá raibh Albert nó chuir sé cluain air go dtí gur sciob aicíd sna scamhóga uainn sa deireadh é.

Bhí na ceithre scór bliata slánaithe ag Albert, agus idir a theacht agus a imeacht, bhí sé fial, flaithiúil, fairsing, gaisciúil, uasal, cróga, neamhleithleasach i ngach gníomh dá ndearna sé. Bhí sé le maíomh aige gur i gceantar North Queen Street i dtuaisceart na cathrach seo a rugadh is a tógadh é faoi chúram agus le haire Sadie, a mháthair dhílis. Tá sise inár smaointe inniu chomh maith. Chaith sé seal ama ar Choláiste Mhaolaodhóg agus sa deireadh is le hinnealtóireacht struchtúr a chuaigh sé. Bhíodh sé ag magadh orainne, arbh éigean dúinn céim ollscoile a ghnóthú le post a aimsiú. Rinneadh innealtóir d’Albert gan dul de chóir ollscoile. Chan é amháin gur innealtóir a bhí ann ach déarfadh na hinnealtóirí iad féin go raibh sé ar an chuid ab fhearr acu fosta.

Bhí sé tapa sa chaint agus géarintinneach ach bhí sé umhal sna cnámha agus lúfar sna géaga chomh maith. D’imir sé peil le foireann sinsir Chumann an Phiarsaigh gur bhain craobhacha contae i gcuideachta dlúthchairde, Máirtín Mac Grianna, Seoirse Mac an Iolair agus muintir Uí Eadhra ina measc. Is le bród a d’imir sé le foireann an chontae agus d’imir sé corrchluiche thall is abhus le foireann Rann na Feirste faoin ainm Niall Ó Dónaill. Bhí dáimh riamh aige le bunadh Rann na Feirste. Nach air a bheadh an lúcháir inné i ndiaidh foireann iomána Chontae Aontroma an bhuaidh a fháil ar fhoireann an Chláir sa tsraith náisiúnta?

Ní féidir ainm Chumann Chluain Ard a lua gan ainm Albert Fry a lua fosta. Mar a dúirt Séamus Mac Seáin, nuair a d’imigh na lánúineacha óga le dul i gceann an tsaoil agus le Pobal Feirste ar Bhóthar Seoighe a fhorbairt, fágadh Albert sa chumann leis an áit a choinneáil ag gabháil. Rud a rinne sé le dícheall agus le dúthracht, le croí agus le haigneadh fríd bhlianta duibheagánacha dorcha sna seachtóidí, sna hochtóidí, sna nóchaidí go dtí le blianta beaga anuas. Ná déanaimis dearmad ach oiread de na hoícheanta ceoil a d’eagraigh sé ná de na drámaí a léirigh sé le fonn agus le faobhar.

Is liosta le háireamh é an méid daoine ó gach uile aicme, gach uile chreideamh, agus ó gach uile dhearcadh polaitíochta ar chuir Albert ar a gcumas, fá chroí mhór mhaith, bun-Ghaeilge a labhairt nó ar chuir sé barr maise, snas agus blas ar an méid di a bhí acu cheana féin. Tá na daoine sin uilig faoi chomaoin aige agus thar a gceann, bheirim buíochas inniu as sin a dhéanamh. Beidh an íomhá seo in intinn gach aon duine sa láthair anseo inniu a chleacht an Cumann: Albert ina shuí ar a stól ard, a dhúidín ina bhéal agus a leithchinn Paddys nó Powers ina dhorn, é ag inse scéil a bhí inste aige míle uair roimhe sin ach níor thuirigh duine ar bith de nó ní raibh a gcluasa bodhraithe aige in am ar bith ar an ábhar gur raconteur den chéad scoth a bhí in Albert.

D’insíodh sé scéal beag go raibh sé féin agus a mhadadh a bhí ar téad aige ag siúl fá Bhóthar Bhaile Andarsan. Labhair sé leis an mhadadh ag iarraidh air luí síos. ‘Luigh,’ a deirim. ’Luigh síos bomaite.’ Bhí gasúr óg ag éisteacht leis seo uilig agus ar seisean, ‘Here, mister, does your dog speak Irish?’ Bhí Dick and Dora, Nip and Fluff againn sna leabhair léitheoireachta ar an scoil ach sa bhunrang ag Albert bhí Seán agus Nóra, Bran agus Sceolán againn. Bhí teanga na Gaeilge i dtús, i lár agus i ndeireadh shaol Albert. Bhí sé den bharúil go bhféadfadh daoine tarrtháil a thabhairt orthu féin agus iad féin a shábháil ach eolas a chur uirthi. Sna 1970idí agus sna 1980idí, thacaigh sé go gairmiúil le soláthar an oideachais Gaeilge ar Bhóthar Seoighe agus le forbairt scoileanna eile in áiteanna eile ina dhiaidh sin, ó thaobh an chóirithe agus buanstruchtúir de.

Ní raibh a dhath ab fhearr leis ná oíche fhada airneáil a chaitheamh i measc mhuintir Rann na Feirste. Níor choinnigh sé seo aige féin, mar sin féin. Chuir sé daoine breátha in aithne dúinne, an mhuintir óga, mar a deireadh sé. Labhair muid le Seán Bán, le John Ghráinne agus le Neidí Frainc, le Hughie Phadaí Hiúdaí, le Frainc Sheáin agus le Sarah Sheáin, le Mary agus Fanny Dónaí, le Mary Rua agus le Bella Dhonnchaidh Frainc Bhig. Go ndéana Dia a mhaith orthu uilig. Chuireadh siad ceist, ‘Nárbh fhearr leis na daoine óga sin dul síos go Gaoth Dobhair chuig an dioscó?’ Bheireadh sé féin freagar ar an cheist ar ár son. ‘Ó, a Mhary, an ag magadh atá tú? Níorbh fhearr. B’fhearr i bhfad leo suí anseo a éisteacht leatsa.’

Is i gcuideachta Albert a chuir mise aithne ar Dhonnchadh Eddie agus ar Stephen Anne fosta. Chuaigh Albert ina measc agus d’fhoghlaim sé na seanamhráin agus na hamhráin a chum Clann Fheidhlimidh Dhónaill Phroinsiais Mhic Grianna. Dúirt sé na hamhráin ar na cláir theilifíse a láithrigh sé ar RTÉ, ‘Isteach Leat’ agus ‘Meitheal’. D’eisigh Gael Linn fadcheirníní agus dlúthdhioscaí agus bhunaigh sé a chomhlucht féin Torcheirnín, agus thaifead leithéidí an fhadcheirnín Thiar i dTír Chonaill. D’admhódh amhránaithe a bíos ag ceol Gaeilge inniu gur réitigh agus gur threabh Albert an bealach daofa, go dtug sé misneach agus uchtach daofa le haithris a dhéanamh air féin. Chum sé amhráin fosta. Ghoill sé go mór air agus chuaigh sé fána chroí dó gurbh éigean do bhunadh na Gaeltachta imeacht leo i mbéal a gcinn go hAlbain a chuartú oibre:

Siúlaim Peebles is na Highlands.

Slingeálaim piocóid in Aberdeen.

Istigh fá na hoileáin chaith mé bliain ann,

ins na trenches le sioc is le síon

I Rosaibh Thír Chonaill a tharraing mé m’anáil

den chéad uair i dteach bheag ceann tuí.

Tá mo chroí ann, fásaidh féar ann

is scread an fhaoileáin mar cheolta sí.

Bhí teacht i láthair ann. Bhí sé in ann greim a choinneáil ar a stuaim agus ar a lucht éisteachta. Bhí cnámh droma ann. Bhí ciall mhór do ghreann aige agus déarfadh sé gur bhain sé sult as gach  bomaite dár chaith sé ag tabhairt Gaeilge do dhaoine a thagadh isteach go Cumann Chluain Ard a lorg na teanga a bhí ag a sinsir. Bhí dúil mhillteanach aige i gcaint shaibhir mhuintir na Gaeltachta. Cé nach ón chliabhán a bhí an teanga leis, shílfeá ón eolas a bhí aige ar chórsa fuaimeanna na Gaeilge go raibh sí leis as broinn. Os a choinne sin, tá rud amháin cinnte, go raibh an Ghaeilge leis ina chroí, ina anam agus ina intinn gach bomaite dá shaol go lá a bháis.

Mar a dúirt mé, tá muid féin anseo i mBéal Feirste croíbhriste agus muid i ndiaidh Albert a fhaire agus anois réidh lena thórramh ar ball. Dhéanfainn amach go bhfuil go leor daoine fríd an tír, Gaeilgeoirí go háirid a bhfuil a gcroí trom inniu, ó pharóiste Ghaoth Dobhair, ó na Rosaibh agus ó Chloch Cheannfhaola go Cathair Dhoire ó thuaidh, ón Cheathrú Rua go hIndreabhán agus soir go Cathair na Gaillimhe, ó Rath Cairn agus ó Bhaile Ghib na Mí, an áit ar cheol Albert nuair a osclaíodh an halla pobail ann sna seachtóidí, go Cathair Bhaile Átha Cliath is go Caiseal Mumhan ‘gan de leaba fúinn ach an clár bog déil’, áit a raibh muid ar cuairt i bhfad siar ag Pádraig Ó Mathúna, seodóir, agus cara mór le hAlbert, ó Dhún Caoin go Cúil Aodha go Cathair Chorcaí, áit ar cheol an bheirt againn le chéile in oifigí Chonradh na Gaeilge, is go Rinn Ua gCuanach Phort Láirge. Tá daoine sna háiteanna sin agus in áiteanna eile buartha ina dhiaidh inniu.

Ár mbeannacht leis na seanlaetha agus leis na hoícheanta breátha ceoil a chaith muid i gcuideachta Albert. Is é Dia a sheol inár mbealach é agus go gcúití Sé a shaothar leis. Scairt Sé chuige féin é cúpla lá ó shin. Go dtuga Sé a chuid den ghlóir agus foscadh agus dídean na bhFlaitheas dó. Go ndéana Sé a mhaith air agus go dtuga sé solas na glóire dá anam uasal. Beannacht leat, a Albert, a chomrádaí, go dtí go gcasfar ar a chéile arís muid ar an tsaol úd eile.

Níos mó